روان‌شناسی آلمانی به نام ابینگهاوس فردی بود که منحنی فراموشی را کشف کرد. او معتقد بود که اگر آموخته‌های جدید را در بازه‌های زمانی مشخص تمرین کنیم، به طور کامل بر آن مسلط می‌شویم و احتمال فراموش کردن آن کاهش می‌یابد. منحنی فراموشی ابینگهاوس به ما می‌گوید که برای جلوگیری از فراموشی و یادگیری بهتر، باید هر چند وقت یکبار مطالب را مرور کنیم. در این مطلب نگاهی به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های موجود در جامعه‌ی آموزشی می‌اندازیم.

منحنی فراموشی چیست؟

منحنی فراموشی ابینگهاوس (Ebbinghaus) یا همان «منحنی فراموشی» نشان می‌دهد که چگونه اطلاعات در گذر زمان و استفاده نکردن از آن‌ها، از ذهن‌مان پاک می‌شوند.

اگر به خاطر منحنی فراموشی نبود، یادگیرندگان می‌توانستند یک دوره‌ی آموزشی را یک بار بگذرانند و اطلاعات در همان بار اول در خاطرشان می‌ماند.

Image by stockking on Freepik

کشف منحنی فراموشی توسط ابینگهاوس

در اواخر قرن نوزدهم، روان‌شناس آلمانی هرمان ابینگهاوس (Hermann Ebbinghaus) ماهیت از دست دادن حافظه در طول زمان را کشف کرد.

هنگامی که ابینگهاوس منحنی فراموشی و زوال تصاعدی حافظه را کشف کرد، توانست عوامل مؤثر بر آن را شناسایی کند. سطح حفظ اطلاعات در ذهن به چند چیز بستگی دارد:

• قدرت خاطره: افراد می‌توانند خاطرات قوی‌تر را برای مدت طولانی‌تری نسبت به خاطرات ضعیف‌تر به یاد آورند. هنگامی که صحبت از یادگیری در محل کار می‌شود، محتوای یادگیری باید به شدت برای یاد‌گیرنده مرتبط و با‌معنا باشد؛
• زمان سپری‌شده از زمان یادگیری اطلاعات: منحنی فراموشی نشان می‌دهد که به طور متوسط یاد‌گیرندگان شما ۹۰ درصد آن‌چه که در ماه اول یاد گرفته‌اند را فراموش می‌کنند. احتمالا از این متعجب بوده‌اید که چرا برنامه آموزشی آن‌قدر که انتظارش را داشتید تأثیر نداشته‌است!

اصول کلیدی منحنی فراموشی

ابینگهاوس کشف کرد که که اگر انسان اطلاعاتی را که یاد گرفته‌است در عمل به کار نبرد، آن اطلاعات را به‌آسانی فراموش خواهد کرد. هر چه انتظار برای استفاده از دانش کسب شده بیش‌تر شود، آن را کم‌تر به‌خاطر می‌آوریم.

برای مثال اگر به فردی آموزش داده شود تا چگونه تراکنش اولیه‌ای مانند پس دادن وجه را در بخش خدمات مشتری انجام دهد اما ملزم به اجرای اطلاعاتش نباشد، با گذر زمان آن اطلاعات را فراموش خواهد کرد.

طبق تحقیقات ابینگهاوس چند اصل کلیدی بر این موضوع تأثیر‌گذار است:

۱. به خاطر سپردن اطلاعات جدید برای یادگیرندگان در صورتی که با موقعیت‌های دنیای واقعی شباهت داشته‌باشند، آسان‌تر است. برای این‌که بتوان با منحنی فراموشی مقابله کرد، باید اطلاعات برای یادگیرندگان مرتبط و معنا‌دار باشد، در غیر این‌صورت شاید آن‌ها را سریع‌تر فراموش کنند.

۲. هرچه محتوای مورد نظر برای یادگیری بیش‌تر باشد، مدت زمان لازم برای جذب اطلاعات به طور قابل توجهی بیش‌تر می‌شود.

۳. به عنوان یک قاعده‌ی کلی، یادگیری مجدد یک موضوع بسیار آسان‌تر از یادگیری آن برای بار اول است. علاوه بر این با هر بار یادگیری مجدد اطلاعات، مدت زمانی که طول می‌کشد تا آن‌ها را فراموش کنید، افزایش می‌یابد.

۴. مدت زمان فرایند یادگیری و جذب اطلاعات، یکی دیگر از اصول تأثیر‌گذار بر منحنی فراموشی است. زمانی که مدت‌زمان فرایند جذب اطلاعات افزایش یابد، یاد گرفتن اطلاعات نیز مؤثر‌تر می‌شود.

۵. یادگیرندگان بلافاصله پس از یادگیری اطلاعات شروع به فراموش کردن آن می‌کنند. در واقع در این زمان، فراموشی با بیش‌ترین سرعت ممکن اتفاق می‌افتد. با وجود این سرعت فراموشی در طول زمان کاهش می‌یابد.

مطالعات مختلفی درباره‌ی منحنی فراموشی و میزان ماندگاری حافظه انجام شده‌است. بر اساس تحقیقات ابینگهاوس، به طور متوسط یادگیرندگان ۹۰ درصد آن‌چه را که در ماه اول آموخته‌اند، فراموش می‌کنند. با این حال ماهیت موضوع، پیشینه یادگیرنده، قدرت حافظه‌ی یادگیرنده و بسیاری از عوامل دیگر تأثیر قابل توجهی بر میزان فراموشی دارند.

نتیجه گیری:

بر اساس یافته‌های ابینگهاوس می‌توان گفت برای جلوگیری از فشار آوردن به حافظه، باید درس‌ها را تا حد امکان مختصر نگه‌دارید و تجربه‌ی یادگیری دنباله‌دار را ارائه دهید. باید در طول زمان به یادگیری پرداخته شود تا از تأثیرات منحنی فراموشی جلوگیری شود. برای مثال به جای برگزاری یک جلسه‌ی آموزشی در سال که یک روز کاری را به خودش اختصاص می‌دهد، می‌توانید چندین جلسه‌ی آموزشی کوتاه‌تر را در طول سال برگزار کنید. با این کار نه تنها از فشار آوردن به ذهن جلوگیری می‌کنید، به یادگیرندگان خود این امکان را می‌دهید تا اطلاعات را هضم کرده و آن را به شکل مؤثر‌تری در طول زمان حفظ کنند.

Image by freepik

منحنی فراموشی چه پیامد‌هایی را به همراه دارد؟

یادگیرندگان با حجم زیادی از اطلاعات بمباران می‌شوند. تیم‌های آموزشی در سازمان‌ها می‌دانند که کارفرمایان در کم‌ترین زمان ممکن به کارمندان‌شان نیاز دارند و متأسفانه این مورد باعث افزایش تأثیر منحنی فراموشی می‌شود.

برنامه‌های آموزشی وقت‌گیر باعث کاهش بازدهی سرمایه‌گذاری آموزشی می‌شود. به خاطر شیب تند منحنی فراموشی میزان بازدهی کارمندان کاهش می‌یابد.

هم‌چنین ممکن است تأثیرات منحنی فراموشی بر کارمندان عواقب قانونی و ایمنی نیز به همراه داشته‌باشد. به عنوان مثال کارمندان در بسیاری از صنایع ملزم به رعایت آیین‌نامه‌های انطباقی هستند. ممکن است کارمند با زیر پا گذاشتن قوانین و مقررات، خود و شرکتش را در روند طولانی و پر‌هزینه‌ی دادرسی قرار دهد.

نکاتی برای بهبود جذب و حفظ اطلاعات

۱. یادگیرندگان باید بدانند که چرا باید اطلاعاتی را که در دوره‌ی آموزشی ارائه کرده‌اید، یاد بگیرند تا خودشان را کاملا مشغول به یادگیری کنند. با انجام این کار تجربه‌ی آن‌ها به یاد ماندنی‌تر، قوی‌تر و به مراتب بیشتر باعث تقویت و حفظ اطلاعات می‌شود. همچنین از تأثیرات منفی منحنی فراموشی جلوگیری می‌کند. بدین ترتیب شما می‌خواهید تا فعالیت‌های مرتبط با یادگیری را با چالش‌ها و مزایای دنیای واقعی ترکیب کنید. یادگیرندگان را تشویق کنید تا با ادغام سناریو‌های آموزش یا شبیه‌سازی‌ آن‌ها از اطلاعات استفاده کنند، به طوری که نتایج و فواید یادگیری این اطلاعات جدید را دریابند.

۲. یادگیرندگان باید پس از اتمام هر دوره مورد ارزیابی قرار گیرند تا ببینید که چه مقدار از اطلاعات را جذب کرده‌اند. این کار نه تنها به مدرسان دوره‌های آموزش کمک می‌کند تا متوجه میزان اثر‌بخشی دوره‌های‌شان شوند، به یادگیرندگان نیز امکان می‌دهد تا اطلاعات را مرور و تمرین کنند. آزمون‌ها، تست‌ها و فعالیت‌های مرتبط با یادگیری که یادگیرندگان را تشویق می‌کند تا اطلاعات را به گونه‌ای که حفظ کرده‌بودند به خاطر بیاورند، تمرین‌های ایدئالی برای ارزیابی هستند.

۳. برای این‌که سرعت یادگیری و جذب اطلاعات را بیشتر کنید و از تأثیرات منفی منحنی فراموشی جلوگیری کنید، باید از یادگیرندگانی که نمی‌توانند اطلاعات را به اندازه‌ی دیگران جذب یا حفظ کنند، بخواهید تا در جلسات تقویتی شرکت کنند. بسته به موضوع و زمان‌بندی، ممکن است این فرایند تا یک هفته پس از جلسه‌ی اول یا حتی یک ماه طول بکشد. پس از اتمام جلسات تقویتی باید ارزیابی‌های دیگری برای سنجش میزان پیشرفت آن‌ها انجام شود.

۴. محتوای دوره‌های آموزشی را در اندازه‌های کوچک تولید کنید تا از ایجاد اضافه بار برای حافظه جلوگیری کنید. از هر یادگیرنده بخواهید تا با توجه به توانش پیش برود و برای عقب نیفتادن از دیگران به خودش فشار نیاورد.

یادگیری خُرد برای غلبه بر منحنی فراموشی ابینگهاوس

افراد تمایل دارند تا بیش‌تر چیز‌هایی را که یاد می‌گیرند، فراموش کنند. به‌خصوص هنگامی که اطلاعات و مهارت‌های جدیدشان را بلافاصله به کار نمی‌برند. اما راه دیگری برای غلبه بر آن وجود دارد و آن، یادگیری خُرد  (Microlearning)  است. این شیوه در زمان‌هایی به کار می‌آید که از کارمندان یک شرکت بخواهیم آموزش ببینند. کارمندان هم مثل بقیه آدم‌ها تحت تأثیر منحنی فراموشی هستند و بدون به‌کار‌گیری آموزش اکتسابی، ۸۰ درصد از آن‌چه را که یاد می‌گیرند، احتمالا در ۳۰ روز فراموش می‌کنند. بنابراین طبیعی است پس از اینکه شرکت‌ها هزینه‌های زیادی را بابت آموزش کارکنان خود می‌کنند، نتایج مورد نظرشان را نمی‌گیرند.

منحنی فراموشی تحت تأثیر چندین عامل قرار دارد:

• سرعت و مدت: آموزش سریع مباحث در مدت زمانی کم، سرعت منحنی فراموشی را بیش‌تر می‌کند؛
• حجم اطلاعات: به اشتراک‌گذاری حجم زیادی از اطلاعات در مدت زمانی کوتاه باعث افزایش تأثیر منحنی فراموشی می‌شود.

از سوی دیگر:

• تمرین مداوم و ثابت با فاصله‌ی زمانی مناسب: از تأثیر منحنی فراموشی می‌کاهد؛
• عوامل محیطی: یادگیرندگانی که بهتر استراحت می‌کنند ظرفیت بیش‌تری برای یادگیری دارند و تأثیر منحنی فراموشی را کاهش می‌دهند.

غلبه بر منحنی فراموشی در برنامه‌های آموزشی کارکنان

سازمان‌ها می‌توانند با استفاده از یادگیری خرد، محیطی را برای یادگیری و عملکرد بهتر ایجاد کنند. در ادامه چگونگی غلبه بر منحنی فراموشی در برنامه‌های آموزشی کارمندان را شرح می‌دهیم. اصول آموزشی زیر پایه‌و‌اساس محیطی مناسب برای یادگیری و عملکرد بهتر را تشکیل می‌دهند:

• اطلاعات اولیه را در ذهن یادگیرنده فعال کنید تا پایه‌ای قوی برای یادگیری اطلاعات جدید باشد؛
• دانش پایه‌ی مشترکی را ایجاد کنید تا رفتار‌های جدیدی بر اساس آن شکل گیرد. برنامه‌های آموزشی کارمندان چه رسمی و چه غیر‌رسمی (با به‌کار‌گیری تاکتیک‌های یادگیری خرد) نقطه‌ی شروعی برای تلاش‌های مداوم خواهد بود؛
• از استراتژی داربست (Scaffolding Technique) در آموزش تحت نظر مربی یا کوچ، تمرینات، ارزیابی و اصلاح استفاده کنید. هم‌چنین با حذف اطلاعات اضافی، بار شناختی را به حداقل برسانید؛
• از حلقه‌ی یادگیری، به‌کار‌بردن و بازخورد استفاده کنید تا تأثیر منحنی فراموشی را کاهش دهید. در حالی که کارمندان در حال یادگیری هستند، باید این فرصت را داشته‌باشند تا بلافاصله آموخته‌های‌شان را به‌کار‌گیرند و از مربیان خود بازخورد دریافت کنند؛
• از یادگیری غیر‌رسمی و یادگیری خرد در خارج از برنامه‌های آموزشی کارمندان حمایت کنید. محیط‌های یادگیری و عملکرد سالم از یادگیری غیررسمی حمایت می‌کنند. به علاوه کارمندان هم تشویق می‌شوند، چون خودشان محتوای برنامه‌های آموزشی غیررسمی را انتخاب می‌کنند.

خلاصه

منحنی فراموشی ابینگهاوس به ما نشان می‌دهد که مرور کردن مطالب تا چه اندازه بر روی یادگیری ما موثر است و دانستن این موضوع می‌تواند در روند یادگیری کمک بسیاری بکند. حافظه‌ی انسان اطلاعاتی را که استفاده یا تکرار نمی‌شوند، به فراموشی می‌سپارد و این فرایند همان منحنی فراموشی ابینگهاوس است. روش‌های بسیاری برای مقابله با تأثیرات منفی منحنی فراموشی وجود دارند که در این مطلب به آن‌ها پرداختیم. در آخر اگر سؤالی درباره‌ی منحنی فراموشی ابینگهاوس دارید، می‌توانید با ما در میان بگذارید.

موسسه پایشگران پارسیان با بیش از یک دهه تجربه در زمینه آموزش و مشاوره و برنامه ریزی کسب و کار در کنار شماست .

جهت اطلاع از سایر برنامه های آموزشی موسسه پایشگران پارسیان از لیست دوره ها دیدن فرمایید.

از صفحه اینستاگرام هولیدنگ پایشگران پارسیان دیدن فرمایید.