روانشناسی سازمانی و صنعتی (Industrial/Organizational Psychology) یا به صورت اختصار روانشناسی IO، شاخه‌ای از علم روانشناسی محسوب می‌شود. روان شناسی سازمانی و صنعتی با استفاده از اصول روانشناسی می‌تواند عملکرد کارکنان در محیط کار را بهبود ببخشد. با توجه به محیط‌های کار مدرن و پیچیده امروزی بیشتر از هر زمان دیگری به روانشناسی IO نیازمندیم. در این مطلب روان شناسی سازمانی و صنعتی را تعریف می‌کنیم، کاربردهای آن در حوزه‌ی منابع انسانی را بیان می‌کنیم و به تفاوت‌های بین روان شناسی سازمانی و صنعتی می‌پردازیم.
روانشناسی صنعتی و سازمانی چیست؟
روان شناسی سازمانی و صنعتی (Industrial/Organizational Psychology) بر کاربرد نظریه‌های روانشناسی در دنیای کار تمرکز دارد.
اهداف روان شناسی سازمانی و صنعتی شامل بهبود در زمینه‌های مختلفِ مرتبط با کارمندان است. از جمله: گزینش کارمندان
- آموزش و توسعه؛
- انگیزه؛
- کار گروهی؛
- توسعه‌ی رهبران آینده.
این اهداف به مکانی بستگی دارند که روان‌شناس IO در آن کار می‌کند و همینطور به نقش او در سازمان وابسته است. مانند:
- توسعه‌ی سازمانی (organizational development)؛
- مدیریت استعداد (talent management)؛
- تجزیه‌وتحلیل سرمایه‌ی انسانی (human capital analytics)؛
- تجزیه‌وتحلیل نیروی کار (workforce analytics)؛
- تجزیه‌وتحلیل افراد (people analytics)؛
- علم منابع انسانی (HR science)؛
- مدیریت سرمایه‌ی انسانی (human capital management).
مطلب مرتبط: بهترین کتاب های روانشناختی
کسب مدرک کارشناسی ارشد در روانشناسی سازمانی و صنعتی فارغ‌التحصیلان را برای موقعیت‌های رهبری به عنوان مشاور و همچنین کارِ مستقیم برای دولت و صنعت آماده می‌کند. وظایف روان‌شناس IO شامل موارد زیر است:
- توسعه‌ی سازمانی (organizational development)؛
- جبران خدمت (compensation)؛
- آموزش (training)؛
- تجزیه‌وتحلیل داده‌ها (data analysis)؛
- مدیریت عمومی منابع انسانی (generalist human resource management).
جینا پاسین (Gina Possin)، استادیار روانشناسی و مدیر ارشد برنامه‌ی روان شناسی سازمانی و صنعتی در مقطع کارشناسی ارشد می‌گوید: «همه‌ی این‌ها حوزه‌های مختلف در روانشناسی IO هستند که بسته به اندازه‌ی شرکت، می‌توانند یک یا چندین موقعیت شغلی مختلف با عناوین شغلی متفاوت باشند که معمولاً متخصص روان شناسی سازمانی و صنعتی یا روان‌شناس صنعتی‌سازمانی نیستند؛ به همین دلیل، بسیاری از مردم در قدم اول با آن‌ها آشنایی ندارند.
تفاوت بین روانشناسی سازمانی و صنعتی
به گفته ریچارد لندرز (Richard Landers)، متخصص بهکارگیری اصول روانشناختی در دنیای کار، روانشناسی صنعتی در گذشته عمدتاً بر بهبود تولید در تولیدات صنعتی و سایر کارهای دستی، از جمله عملکرد سربازان در میدان نبرد متمرکز بود.
لندرز می‌نویسد که در آن روزها بسیاری از آزمایشات مربوط به روانشناسی صنعتی اساساً سعی می‌کردند کارگر را فریب دهند تا سخت‌تر کار کند. اما برخی افراد در دهه‌ی ۱۹۳۰ در این زمینه شروع به بررسی خارج از محدوده‌ی تمرکز بر پیش‌بینی و بهبود عملکرد کردند. از آن پس، آن‌ها مسائل مرتبط با احساسات افراد را در نظر گرفتند. این ملاحظات شامل انگیزه، رضایت و چگونگی کنار آمدن افراد با یک‌دیگر بودند.
این حوزه به روانشناسی سازمانی معروف شد. روان شناسی سازمانی و صنعتی در دهه‌های بعدی تا جایی با هم ادغام شده‌اند که تفاوت چندانی بینشان وجود ندارد. طبق گفته‌ی لندرز تفاوت‌های اصلی روان شناسی سازمانی و صنعتی به شرح زیر می‌باشند:
- روانشناسی صنعتی تمایل دارد بر استخدام، آموزش و توسعه، ارزیابی عملکرد کارکنان و مسائل قانونی مرتبط با آن‌ها تمرکز کند؛
- روانشناسی سازمانی تمایل دارد بر انگیزه، کار تیمی و رهبری تمرکز کند.
با این حال، هر دو با هم تعامل دارند که باعث می‌شود در بسیاری از زمینه‌ها هیچ تفاوتی بین این دو ایجاد نشود.
طبق نظر انجمن روانشناسی آمریکا (American Psychological Association)، امروزه روانشناسی سازمانی و صنعتی فقط برای کمک به کسب‌وکارها گسترش یافته‌است. آن‌ها خاطرنشان می‌سازند که روان‌شناسان IO در قرن بیست‌ویکم روی پروژه‌هایی مانند نیازهای پس از اعزام جانبازان مجروح جنگی، تحقیق در مورد روش‌های بالقوه‌ی بهبود زندگی کارگران فقیر در آسیا و سایر روش‌های بهکارگیری تحقیقات، روش‌ها و کارکرد روان شناسی سازمانی و صنعتی به نفع تمام جامعه کار می‌کنند.
صلاحیت‌هایی که روان‌شناسان سازمانی و صنعتی باید داشته‌باشند
موفقیت در زمینهی روانشناسی سازمانی و صنعتی مستلزم مجموعه‌ای از مهارت‌هایی خاص است. آن مهارت‌ها شامل داشتن تخصص در روانشناسی و کاربرد آن در محل کار نیز می‌باشند. اما موارد دیگری را نیز در بر می‌گیرند؛ مانند تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، تفکر انتقادی، مهارت‌های تحقیقی، روان‌سنجی، دانستن اصول آزمون‌سازی و اعتبارسنجی.
انجمن روان شناسی صنعتی و سازمانی (SIOP) خاطرنشان می‌کند که روان شناسی سازمانی و صنعتی یک رشته‌ی دانشگاهی است که بر مفاهیم تمرکز دارد. آن‌ها می‌نویسند: «این تمرکز، آن را از زمینه‌های روانشناسی که فرایندهای پایه (مانند ادراک، حافظه و یادگیری) را مطالعه می‌کنند، زمینه‌هایی که به مطالعه‌ی گروهی خاص از افراد (مثلاً کودکان و بیماران روانی) می‌پردازند و آن‌هایی که سازوکارهای رفتار را مطالعه می‌کنند (مثلاً روانشناسی فیزیولوژیک و تحقیقات مغز)، متمایز می‌کند.»
نمونه‌هایی از عناوین شغلی بالقوه در زمینهی روانشناسی سازمانی و صنعتی عبارتند از:
- کارشناس مدیریت استعداد (Talent Management Specialist)؛
- مدیر/ کارشناس توسعه‌ی سازمانی (Organizational Development Specialist/Manager)؛
- تحلیل‌گر رفتار (Behavior Analyst)؛
- مدیر/ کارشناس تحقیقات منابع انسانی (Human Resource Research Specialist/Manager)؛
- دانشمند محقق (Research Scientist)؛
- آموزش و توسعه (Training and Development)؛
- روان‌شناس پرسنل (Personnel Psychologist)؛
- روان‌سنجی (Psychometrician)؛
- مدیر پروژه (Project Manager)؛
- کارشناس گزینش و ارزیابی (Selection & Assessment Specialist)، بسیاری از اوقات و در مناطقی که با روان شناسی سازمانی و صنعتی آشنایی ندارند این شغل را همان کارشناس منابع انسانی می‌دانند.
روانشناسی سازمانی و صنعتی در محیط کار مدرن
پاسین می‌گوید در محیط کار مدرن و فارغ از عنوان، به دنبال کسانی با مدرک کارشناسی ارشد در روان شناسی سازمانی و صنعتی هستند.
او می‌گوید: «دنیای کار طی سال گذشته در حال تغییری سریع بوده‌است و ما علاقه‌مندشدن به روان شناسی سازمانی و صنعتی را می‌توانیم ببینیم.» همچنین بیان می‌کند: «شرکت‌ها دارند می‌فهمند که دورکاری، بهره‌وری کارکنان را افزایش می‌دهد و در برخی موارد نیز، کارکنان با این شیوه‌ی کار خوشحال‌تر هستند. نیاز روزافزونی به افزایش تجزیه‌وتحلیل نیروی کار (workforce analytic)، استفاده از هوش مصنوعی (AI) و درکی عمیق‌تر از نیازها و پیشرفت توسعه‌ی سازمانی و گفت‌و‌گو در این زمینه وجود دارد.»
فارغ‌التحصیلان کارشناسی ارشد در روانشناسی سازمانی و صنعتی، مهارت‌هایی را می‌آموزند که با بهکارگیری آن، می‌توانند کارکنان و کسب‌و‌کار را منتفع کنند. همان‌طور که محیط‌های کار پیچیده‌تر می‌شوند، این مهارت‌ها در حال حاضر بیش از هر زمان دیگری مورد نیاز هستند.
خلاصه
روانشناسی صنعتی و سازمانی با پیاده‌سازی اصول و نظریه‌های روانشناسی، سلامت روان و عملکرد کارکنان در محیط کار را ارتقا می‌دهد. روانشناسی صنعتی به استخدام، توسعه و عملکرد کارکنان مربوط می‌شود و روانشناسی سازمانی بیشتر بر روی رضایت شغلی، انگیزه و سلامت کارکنان تمرکز دارد. در انتها اگر سؤالی دارید و یا در زمینهی روانشناسی صنعتی و سازمانی فعالیت می‌کنید، تجربیات و نظرات خود را با ما و خوانندگان به اشتراک بگذارید.
موسسه پایشگران پارسیان با بیش از یک دهه تجربه در زمینه آموزش و مشاوره و برنامه ریزی کسب و کار در کنار شماست.
جهت اطلاع از دوره های آموزشی موسسه پایشگران پارسیان از لیست دوره ها دیدن فرمایید.
از صفحه اینستاگرام هولیدنگ پایشگران پارسیان دیدن فرمایید.